บทที่ 8
พันธะและการหลุดพ้น
อัษฎาวกระได้พบคำว่า “ข้าพเจ้า” มากมายในคำกล่าวของกษัตริย์ชนก คุรุจึงได้แนะนำศิษย์ในรายละเอียดของพันธะและการหลุดพ้น
อัษฎาวกระ กล่าว :
8.1
พันธะ เกิดขึ้นเมื่อ จิตปรารถนา หรือ เศร้าหมอง กับสิ่งใด, ยอมรับหรือปฏิเสธสิ่งใด, รู้สึกมีความสุขหรือโกรธกับสิ่งใด
8.2
การหลุดพ้น เกิดขึ้นเมื่อ จิตไม่ปรารถนา หรือ ไม่เศร้าหมอง กับสิ่งใด, ไม่ยอมรับ หรือ ไม่ปฏิเสธสิ่งใด, ไม่รู้สึกมีความสุข หรือ ไม่โกรธ กับสิ่งใด
8.3
พันธะ เกิดขึ้นเมื่อ จิตยึดติดกับอายตนะ (ที่เชื่อมต่อกับผัสสะ) ใดๆ
การหลุดพ้น เกิดขึ้นเมื่อ จิตไม่ยึดติดกับอายตนะ (ที่เชื่อมต่อกับผัสสะ) ใดๆ
8.4
เมื่อไม่มีคำว่า “ข้าพเจ้า” จะมีเพียงการหลุดพ้น
เมื่อมี “ข้าพเจ้า” พันธะก็จะปรากฏขึ้น
จงพิจารณา, เพียงการกระทำง่ายๆ คือ การละเว้น การยอมรับ หรือ ปฏิเสธสิ่งใดๆ (ก็จะสามารถหลุดพ้นจากอัตตาได้)
ความปรารถนา การยึดติด เหล่านี้คือการปรุงแต่งของจิต เราสามารถเปรียบเทียบ “การปรุงแต่ง” ของ “จิต” เสมือน “ระลอกคลื่น” ของ “ทะเลสาบ”
ก้นบึ้งของทะเลสาบเสมือนตัวตนที่แท้จริง ซึ่งเป็นอย่างที่มันเคยเป็นไม่เปลี่ยนแปลง เราอาจเคยเหลือบเห็นก้นบึ้งทะเลสาบก็เมื่อน้ำนิ่ง สงบ และไม่มีคลื่น หากน้ำถูกปั่นป่วนเราก็จะเห็นโคลนเต็มไปหมด ไม่สามารถมองเห็นก้นทะเลสาบได้ เช่นเดียวกันนั้น, ตราบเท่าที่จิตยังปรุงแต่ง เราจะไม่สามารถแยกแยะตัวตนที่แท้จริงออกมา เราจึงไม่เห็น “อาตมัน” ในอวิชชาและพันธะ แต่เมื่อจิตสงบและเป็นอิสระจากการปรุงแต่ง, เราจะตระหนักรู้ถึงตัวตนที่แท้จริงและบรรลุการหลุดพ้น [โยคะสูตร I.2.]
อัตตา [egoism] คือพันธะ อันประกอบไปด้วย การระบุว่าอาตมันนั้นมีตัวตนด้วย กาย จิต และสิ่งอื่นๆ ; การไม่มีอัตตา [ego-lessness] คือการหลุดพ้น เมื่อไร้ซึ่งอัตตา, จึงไม่มีการระบุตัวตน กาย จิต และสิ่งอื่นๆ และตระหนักรู้ว่าอาตมันนั้นเป็นหนึ่งเดียว การตระหนักในความรู้นี้นำเข้าสู่ความสงบ ศานติ ซึ่งสมบูรณ์ และเป็นอิสระจากความปรารถนาหรือความชิงชังต่อสรรพสิ่ง
Ashtavakra Kita (in thai) by Tandhava
คำอธิบายเพิ่มเติมสำหรับบทนี้
สื่อเชื่อมต่อที่อยู่ในตัวคน บ้างเรียกว่า อินทรีย์ 6 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ทั้งหมดนี้เป็นที่เชื่อมต่อกับอายตนะภายนอก (รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์)
สัมผัส หรือ ผัสสะ มี 6 อย่าง คือ
จักขุสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางตา คือ ตา+รูป+จักขุวิญญาณ
โสตสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางหู คือ หู+เสียง+โสตวิญญาณ
ฆานสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางจมูก คือ จมูก+กลิ่น+ฆานวิญญาณ
ชิวหาสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางลิ้น คือ ลิ้น+รส+ชิวหาวิญญาณ
กายสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางกาย คือ กาย+โผฏฐัพพะ (เช่น ร้อน เย็น อ่อน แข็ง) +กายวิญญาณ
มโนสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางใจ คือ ใจ+ธรรมารมณ์ (สิ่งที่ใจนึกคิด) +มโนวิญญาณ